Η προσωρινή κράτηση είναι η επαχθέστερη για τον κατηγορούμενο ανακριτική πράξη, δηλαδή η στέρηση της ελευθερίας του για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με έκδοση εντάλματος προσωρινής κράτησης, πριν την εκδίκαση της κατηγορίας εναντίον του και πριν εκδοθεί καταδικαστική απόφαση, έστω σε πρώτο βαθμό.
Με παράμετρο το τεκμήριο αθωότητας, η κατάγνωση του θεσμού της προσωρινής κράτησης πρέπει να συνεκτιμά θεμελιώδεις δικαιϊκές αρχές που πρωτίστως έχουν εμπεδωθεί σε κείμενα αυξημένης τυπικής ισχύος, όπως το άρθρο 6 παρ. 2 ΕΣΔΑ. Επεξηγείται λοιπόν, ότι, πριν τη νόμιμη απόδειξη της ενοχής, με την έκδοση μιας δικαστικής απόφασης, η επιβολή της προσωρινής κράτησης αποκλείεται να έχει τιμωρητικό χαρακτήρα με την ειδικότερη έκφανση της προκαταβολής ποινής («προ-ποινής»).
Σε άμεση συνάρτηση με την προηγούμενη παράμετρο βρίσκεται ο προσανατολισμός της προσωρινής κράτησης, ο οποίος είναι καθαρά και μόνο δικονομικός, με την έννοια ότι ανάγεται στη διασφάλιση των σκοπών της ποινικής δίκης. Προς την κατεύθυνση αυτήν λειτουργούν αφενός μεν η, υπέρτερης τυπικής ισχύος, διάταξη του άρθρου 5 παρ. 3 εδ. γ’ της ΕΣΔΑ, που θέτει ως προϋποθέσεις της στέρησης της ελευθερίας την παρεμπόδιση διάπραξης αδικήματος και της φυγής του κατηγορουμένου, αφετέρου δε τα (εξειδικευμένα) ουσιαστικά κριτήρια που θέτει το άρθρο 282 παρ. 3 ΚΠΔ, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 42 Ν.3811/2009.
Νομική φύση της προσωρινής κράτησης:
Η επιβολή της προσωρινής κράτησης αποτελεί το επαχθέστερο μέτρο δικονομικού καταναγκασμού, όπως και προηγουμένως ελέχθη, εφόσον με αυτήν προσβάλλεται , όχι μόνο η προσωπική ελευθερία του κατηγορουμένου, αλλά και η τιμή, η κοινωνική υπόσταση, η επαγγελματική κατάσταση, η περιουσία, ακόμα και η οικογενειακή του ζωή, διότι πρόκειται για μέτρο επέμβασης στη σφαίρα των ατομικών ελευθεριών του.
Γίνεται λοιπόν φανερό, πως ο εξαιρετικός χαρακτήρας της επιβάλλει την κατάγνωσή της, όταν οι προϋποθέσεις της προκύπτουν με τρόπο που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση.
Δεν αποτελεί, η προσωρινή κράτηση, ποινή και άρα η επιβολή της δεν πρέπει να υπακούει σε σταθμίσεις γενικής και ειδικής πρόληψης ανάλογες με εκείνες που στηρίζουν την ποινή και, περαιτέρω, αποκλείεται να έχει τιμωρητικό χαρακτήρα με την ειδικότερη έκφραση της προκαταβολής ποινής («προ-ποινής»).
Σκόπιμο φαίνεται, τέλος, στο σημείο αυτό, να αναφερθεί πως η προσωρινή κράτηση βρίσκει και συνταγματικό έρεισμα, και συγκεκριμένα στο άρθρο 6 Σ., όπου όμως –κάπως αναχρονιστικά- γίνεται λόγος για «προφυλάκιση» (παρ. 4 του άρθρου 6 Σ.) και άρα δεν είναι δυνατόν ο όρος αυτός να αγνοηθεί και να περιθωριοποιηθεί, έστω και αν είναι μειωτικός για την τιμή του κατηγορουμένου ή μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς το δικαστήριο στην κρίση του για ενοχή ή αθωότητα.