Στα προηγούμενα άρθρα εξαντλήσαμε τα εγκλήματα του Ν. 4139/2013 περί ναρκωτικών όταν τελούνται από δράστες μη εξαρτημένους. Αυτό που σήμερα αποτελεί καίριο ζήτημα είναι η ποινική και σωφρονιστική αντιμετώπιση των εξαρτημένων στα ναρκωτικά δραστών. Η υπερφόρτωση των φυλακών με εξαρτημένους έχει κεντρική θέση στο σωφρονιστικό πρόβλημα της Ελλάδας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο νομοθέτης προέβη σε προσεκτική επιλογή της ορολογίας, αποβάλλοντας τον όρο τοξικομανείς δράστες , ο οποίος έχει βαρύτατο στιγματιστικό φορτίο και προκαλεί φόβο και αμυντικές αντιδράσεις στο κοινωνικό σύνολο και υιοθετώντας τον όρο εξάρτηση που διευκολύνει την κοινωνική επανένταξη όσων θελήσουν να απεξαρτηθούν.
Στην περίπτωση, λοιπόν, της τέλεσης των εγκλημάτων διακίνησης ναρκωτικών από εξαρτημένο δράστη, ο νόμος προβλέπει επιβολή μειωμένης ποινής ( άρθρο 30 παρ. 4 περ. β΄, γ΄και δ΄), .Αντίθετα, στην περίπτωση τέλεσης χρήσης κατά το άρθρο 29 και όταν ο δράστης ως εξαρτημένος αθωώνεται για έλλειψη καταλογισμού δυνάμει του άρθρου 30 παρ. 1 υποβάλλεται εκούσια σε προγράμματα απεξάρτησης, με την υποβολή αυτή να έχει χαρακτήρα μέτρων ασφάλειας. Αν, από την άλλη δεν επιβληθεί η ανωτέρω υποβολή η σχετική χρήση του δικαστηρίου από την στιγμή που δεν επιβάλλεται ποινή είναι αθωωτική.
Ποίος είναι όμως ο νομικός λόγος της απαλλαγής των εξαρτημένων δραστών χρήσης ναρκωτικών και της μείωσης της ποινής των εξαρτημένων διακινητών ; Η αναγνώρισης της εξάρτησης σε όποιο δικονομικό στάδιο κι αν λάβει χώρα, επηρεάζει τον καταλογισμό και την ταυτότητα του εγκλήματος, και οδηγεί σε αναγνώριση πλημμελήματος κατά το άρθρο 30 παρ. 4β΄. Η διευκρίνιση του ουσιαστικού χαρακτήρα της εξάρτησης, ως λόγου άρσης ή μείωσης του καταλογισμού, εξηγεί επίσης τη νομοθετική επιλογή μη πρόβλεψης στο άρθρο 30 παρ. 4 μείωσης της ποινής στην περίπτωση των ιδιαίτερα διακεκριμένων περιπτώσεων διακίνησης του άρθρου 23. Και τούτο, διότι ειδικά η τέλεση των βαρύτατων αυτών πράξεων τεκμαίρεται ότι δεν πηγάζει από ψυχικές καταστάσεις των δραστών οφειλόμενες στην εξάρτηση από ναρκωτικά.